Aby inwestycja termomodernizacyjna w budynku była efektywna i dała wieloletnią oszczędność, decydujące znaczenie ma właściwy dobór materiałów termoizolacyjnych oraz prawidłowe wykonanie prac ociepleniowych.
W Polsce od lat najpopularniejszym materiałem termoizolacyjnym jest styropian (EPS). Łatwo dostępny, występujący w wielu odmianach i rodzajach, o zróżnicowanych parametrach technicznych, dopasowanych zależnie od przeznaczenia do ocieplania podłóg, elewacji czy dachów. Płyty styropianowe charakteryzują się doskonałymi parametrami mechanicznymi, są też odporne na działanie głównych wrogów izolacji cieplnej – wody, wilgoci oraz ognia (materiał samogasnący). Ponieważ styropian nie zawiera również żadnych substancji szkodliwych dla zdrowia.
Parametry termoizolacyjne
Oferta rynkowa styropianu jest bardzo szeroka. W hurtowniach budowlanych spotykamy zwykle wyroby co najmniej kilku producentów styropianu różnych odmian, np. biały, a ostatnio coraz częściej także szary. Pozornie takie same wyroby znacząco różnią się nie tylko ceną, ale i właściwościami. Dlatego przy wyborze styropianu należy kierować się przede wszystkim parametrami termoizolacyjnymi i wytrzymałościowymi. Informacje o deklarowanych cechach technicznych wyrobu można znaleźć na jego etykiecie.
Najważniejszym kryterium doboru styropianu (i każdego innego materiału termoizolacyjnego) powinien być współczynnik przewodzenia ciepła, tzw. lambda (λ), decydujący o izolacyjności cieplnej. Im niższa wartość lambdy, tym lepszym izolatorem jest wybrany materiał. Czytając etykietę na styropianie, należy szukać danych o tzw. lambdzie deklarowanej (λD). Inne stosowane na paczkach określenia współczynnika przewodzenia ciepła mają zazwyczaj charakter marketingowy i mogą wprowadzać w błąd co do rzeczywistych cech wyrobu.
Wartości lambdy dla dostępnych na polskim rynku odmian styropianu zawierają się w przedziale od 0,045 do 0,030 W/mK (jednostka przewodności cieplnej). Polskie Stowarzyszenie Producentów Styropianu (PSPS) zaleca, by do ocieplania ścian zewnętrznych stosować styropian z lambdą nie wyższą niż 0,040, w przeciwnym razie może on nie izolować wystarczająco dobrze. Rekomendacje opracowano na podstawie nowych unijnych wymogów dotyczących energooszczędności. Większość producentów posiada już w ofercie styropian szary o bardzo niskim współczynniku przewodzenia ciepła (nawet 0,031 W/mK). Takie produkty pozwalają jeszcze skuteczniej oszczędzać energię.
Wartość współczynnika przewodzenia ciepła należy rozpatrywać w zestawieniu z grubością płyt. Ta relacja oznacza opór cieplny R warstwy termoizolacji w układzie przegrody. Grubszy styropian tylko z pozoru zawsze efektywniej ociepla.
Przykład. Płyty EPS o grubości 15 cm, ale z gorszą lambdą 0,042 W/mK, będą izolować gorzej niż cieńsze płyty o grubości 12 cm z lepszą lambdą na poziomie 0,031 W/mK (szary styropian). Przy rekomendowanym przez PSPS dla białego styropianu współczynniku przewodzenia ciepła 0,040 W/mK do właściwej izolacji zwykłej ściany z popularnego pustaka najlepsze będą płyty o grubości 15–20 cm. Natomiast zgodnie z wymogami budownictwa energooszczędnego, które będą obowiązywać od 2021 r., konieczne jest 20 cm takiej termoizolacji lub 15 cm izolacji z płyt szarych o lambdzie 0,031 W/mK.
Lepsza (czyli niższa) wartość współczynnika przewodzenia ciepła idzie w parze z wyższymi cechami wytrzymałościowymi styropianu, wpływającymi na trwałość ocieplenia. Przy zastosowaniach styropianu na ścianach zewnętrznych w systemach ociepleń najważniejsza jest wytrzymałość na rozciąganie (TR). Wartość tego parametru nie powinna być niższa niż 80 kPa (na rynku są nawet dostępne wyroby z TR na poziomie 150 kPa).
Przy izolacji podłóg czy dachu, a więc w zastosowaniach przenoszących obciążenia, liczy się przede wszystkim parametr naprężeń ściskających przy 10-procentowym odkształceniu, zwany CS(10), który decyduje o wytrzymałości na ściskanie termoizolacji. Właściwe określenie wartości CS(10) dla poszczególnych przegród to rola projektanta budynku. Powinien on, zależnie od zaproponowanego rozwiązania konstrukcyjnego wybranego elementu budynku, określić również cechy wyrobu zapewniające skuteczność tego rozwiązania. Z zasady CS(10) styropianu oznaczonego jako DACH/PODŁOGA powinno wynosić przynajmniej 80 kPa. Wyroby przeznaczone do izolacji obciążonych podłóg garażowych posiadają CS(10) na poziomie między 100 a 200 kPa.
Cięższy izoluje lepiej
Dobierając styropian, warto jednak upewnić się, że jego cechy wskazane na etykiecie są zgodne z rzeczywistością. Jest na to prosty sposób. Wystarczy zważyć paczkę styropianu. Ta upowszechniana przez Polskie Stowarzyszenie Producentów Styropianu metoda pozwoli potwierdzić lub podać w wątpliwość zgodność parametrów styropianu z opisem, a co za tym idzie jakość wyrobu oraz uczciwość producenta i sprzedawcy.
Płyta styropianu zbudowana jest ze spienionych granulek polistyrenu. Im gęściej upakowane są granulki w płycie styropianu, tym wyższa jej gęstość (czyli waga jednego metra sześciennego), która wpływa na inne właściwości techniczne styropianu, w tym deklarowane wartości współczynnika przewodzenia ciepła oraz parametrów wytrzymałościowych. Nieuczciwi producenci celowo zaniżają wsad surowca niezbędny do produkcji danej odmiany wyrobu, przez co granulki w płycie nie są odpowiednio upakowane. Jeżeli więc paczka zwykłego białego styropianu o zalecanej do ocieplania ścian wartości lambda 0,040 W/mK waży np. 3 kg, zamiast rekomendowanego przez PSPS 3,75 kg, to wyrób ten na pewno nie będzie spełniał deklarowanych przez producenta parametrów.
Zalecane przez PSPS minimalne wagi dostępnych w sprzedaży rodzajów białego i szarego styropianu wyliczyli specjaliści z Instytutu Techniki Budowlanej (ITB). Przygotowane zalecenia PSPS wykorzystało do stworzenia wytycznych weryfikacji jakości wyrobów w Programie „Gwarantowany Styropian”, pierwszej w Polsce inicjatywie samoregulacji w branży styropianu dla budownictwa. Poza wartościami pozwalającymi samodzielnie sprawdzić zgodność wyrobu z deklaracją producenta tabela zawiera także zalecenia dla poszczególnych zastosowań.
Program „Gwarantowany Styropian”
Ten nowatorski program rozpoczęty w 2010 r. koncentrował się początkowo na branżowej kontroli jakości płyt styropianowych dostępnych na rynku. Po dwóch latach przedsięwzięcie rozszerzono o działania informacyjne i standaryzacyjne oraz o system certyfikacji producentów. Kluczowym etapem w rozwoju Programu było w 2012 r. uzupełnienie wymogów stawianych uczestnikom o obowiązek opatrzenia wszystkich produktów dodatkową tabelą. Informuje ona o najważniejszych deklarowanych cechach styropianu oraz o jego gęstości, dzięki której każdy może łatwo porównać wyroby dostępne w punktach sprzedaży i samodzielnie sprawdzić ich jakość.
Zakres branżowego audytu w Programie „Gwarantowany Styropian” systematycznie wzrasta. W 2012 i 2013 roku skontrolowano wyroby producentów styropianu, których łączny udział w rynku stanowi ponad 90 procent. Przejrzysta i obiektywna procedura kontroli wymagała m.in. uczestnictwa niezależnej kancelarii prawnej oraz notariusza, zaangażowanych w pobór wyrobów z rynku. Badania laboratoryjne wyrobów przeprowadzane są w laboratoriach notyfikowanych. Od wdrożenia Programu liczba negatywnych wyników kontroli zmniejszyła się o blisko 25 procent.
Prowadzone przez PSPS badania wskazują na alarmujące wyniki kontroli styropianów fasadowych o najsłabszej – i nierekomendowanej przez PSPS – deklarowanej wartości współczynnika lambda 0,044–0,045. Blisko 60 procent tych wyrobów nie spełnia minimalnego wymaganego do systemów ociepleń poziomu odporności na rozciąganie TR 80. Zalecenia Programu „Gwarantowany Styropian” od początku odradzały używanie takich wyrobów do ociepleń systemowych, niestety brak świadomości konsumentów i atrakcyjna cena wyrobów spowodowana niskim wsadem surowca sprawia, że ich udział w sprzedaży nie maleje.
Nieuczciwa konkurencja
Wobec producentów, którzy mimo negatywnych wyników kontroli nie wyrazili woli usunięcia nieprawidłowości swoich wyrobów, PSPS po kolejnych wezwaniach występuje na drogę prawną. W grudniu 2013 r. na podstawie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji organizacja wystosowała dwa pierwsze pozwy. O stwierdzonych nieprawidłowościach poinformowani zostali również prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, główny inspektor nadzoru budowlanego oraz właściwe wojewódzkie inspektoraty nadzoru budowlanego. W marcu br. do sądów skierowane zostały kolejne trzy powództwa.
Od 2014 r. Program zakłada również wykorzystanie nowych regulacji prawnych związanych z odpowiedzialnością dystrybutorów i wykonawców, którzy oferują lub stosują niepełnowartościowy styropian. Przed 1 lipca 2013 r. tego typu nieuczciwe praktyki nie rodziły dla sprzedawców żadnych konsekwencji. Obowiązujące obecnie rozporządzenie nr 305/2011 wprost określa obowiązki dystrybutorów w sytuacji, w której uznają lub mają powody sądzić, że wyrób budowlany nie jest zgodny z deklaracją właściwości użytkowych lub z innymi wymaganiami przepisów dotyczących odpowiedniego oznakowania i jakości handlowej wyrobów. Ponieważ jakość styropianu można w prosty sposób sprawdzić, ważąc paczkę danej odmiany, dystrybutor nie może już zwolnić się z odpowiedzialności ani bronić niewiedzą co do zgodności cech wyrobu z jego oznaczeniem. Za sankcjami dla producenta niepełnowartościowego wyrobu będą więc szły działania wobec hurtowni, która świadomie oferowała takie produkty, wprowadzając w błąd klientów.
PSPS przyjrzy się także inwestycjom ociepleniowym, weryfikując zgodność zastosowanych wyrobów z dokumentacją projektową. Stowarzyszenie deklaruje gotowość do wszelkich dopuszczonych prawem działań w celu eliminacji szkodliwych praktyk w produkcji i obrocie styropianem.
Patrz na certyfikację
Uczestnikom Programu, których wyroby uzyskiwały pozytywne wyniki kontroli, a ponadto znajdowały się na zalecanych przez PSPS poziomach parametrów do danej aplikacji, przyznawane są Certyfikat Jakości oraz prawo do posługiwania się na swoich wyrobach Znakiem Jakości „Gwarantowany Styropian”. Spełnianie wymogów certyfikacji poddawane jest stałej weryfikacji.
W marcu br. w Programie brało udział 25 producentów, co stanowi ok. 80 procent rynku. Na stronie GwarantowanyStyropian.pl dostępne są aktualne informacje na temat tej branżowej inicjatywy na rzecz jakości, w tym lista producentów i produktów wyróżnionych na podstawie dotychczasowych badań.
Wybór niesprawdzonego, najtańszego styropianu, to pozorna oszczędność, gdyż odbywa się kosztem jakości i parametrów materiału. Podczas kolejnych lat eksploatacji nieruchomości trzeba będzie wyłożyć wielokrotność kwoty „zaoszczędzonej” w fazie prac budowlanych. Dla przykładu, już w trzecim roku wydatki na ogrzewanie budynku ocieplonego styropianem o deklarowanym współczynniku przewodzenia ciepła na poziomie 0,045 W/mK (zamiast zalecanego przez PSPS 0,040 W/mK) przewyższą początkową „oszczędność” uzyskaną dzięki zakupowi niepełnowartościowego styropianu. Dobierając styropian, warto zatem zainwestować w jakość. Koszt styropianu to tylko ok. 10–15 proc. kosztów całego ocieplenia.
KAMIL KIEJNA