Pytanie. Czy spółdzielnia i wspólnota mieszkaniowa są instytucjami obowiązanymi w świetle ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu?
Odpowiedź. Uznanie spółdzielni lub wspólnoty mieszkaniowej jako instytucji obowiązanej wymagałoby zaistnienia szeregu wysoce specyficznych kryteriów opisanych w ustawie z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2021 r. poz. 1132 ze zm., dalej: upp). Nie ma generalnych podstaw do stwierdzenia, że spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe są instytucjami obowiązanymi.
Uzasadnienie. Katalog instytucji obowiązanych określono w art. 2 upp. Co istotne, nie wymienia on spółdzielni lub wspólnot mieszkaniowych. Jest to jednak przepis niezwykle rozległy i w swojej istocie niejasny. Stąd szczególną uwagę należy przypisać analizom nauki prawa (M. Dyl, M. Królikowski, „Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Komentarz”, Warszawa 2021, s. 22-24). Przyjmuje się tam podział na instytucje obowiązane: statyczne i dynamiczne. Pierwsze wynikają niejako z definicji i charakteru danej instytucji, będąc w sposób oczywisty związanymi z procesami przeciwdziałania „praniu pieniędzy” (banki, firmy maklerskie, a nawet określony rodzaj przedsiębiorców). Drugie stają się instytucjami obowiązanymi dopiero wobec zaistnienia określonych okoliczności (np. kancelarie adwokackie bądź doradztwa podatkowego wykonujące działalność, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 14 lit a-e upp, bądź stowarzyszenia, fundacje, przedsiębiorcy dokonujący płatności w gotówce powyżej 10 tys. euro). Co za tym idzie wspólnoty i spółdzielnie jedynie w „dynamicznych” okolicznościach należałoby uznać za instytucje obowiązane.
Inaczej należałoby odnieść się do aspektu zarządów i zarządców wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych. W tym przypadku można by bowiem rozważać nawet koncepcję instytucji obowiązanych w ujęciu statycznym. Pod warunkiem jednak ich funkcjonowania jako przedsiębiorców (zwłaszcza biorąc pod uwagę treść art. 16 ust. 1 pkt 16 lit b upp). Podmioty te pozostają poza zakresem pytania, które odnosiło się do wspólnot i spółdzielni.
W opracowaniach profesjonalnych można spotkać się z opinią przeciwną, zgodnie z którą spółdzielnie mieszkaniowe są w ujęciu generalnym instytucjami obowiązanymi, co ma wynikać z ich statusu „przedsiębiorców”. Stanowisko to jednak nie zasługuje na uwzględnienie.
Po pierwsze, abstrahując już od swobody ujęcia spółdzielni jako przedsiębiorcy, całkowicie pomija, że nie każdy przedsiębiorca jest instytucją obowiązaną. Kwestionowane stanowisko duże znaczenie przypisywało „usługowemu prowadzeniu ksiąg rachunkowych”.
Po drugie, sam fakt ujęcia spółdzielni w treści art. 58 upp (odpowiedzialnych za zgłaszanie informacji o „beneficjentach rzeczywistych”) nie oznacza, że jest ona instytucją obowiązaną. Katalog tychże jest bowiem na tyle znaczny, że nie daje podstaw do jego rozszerzającej wykładni. Inny jest też cel regulacji z art. 58 upp. Jego treść zmieniono poprzez dodanie spółdzielni w poczet instytucji obowiązanych za zgłaszanie „beneficjentów rzeczywistych” niedawno, tj. mocą ustawy zmieniającej z 30 marca 2021 (Dz.U. z 2021 r. poz. 815). Z uzasadnienia do ustawy wynika, że spółdzielnie także mogą świadczyć usługi zbliżone do doradztwa podatkowego, co uzasadnia ich wyodrębnienie w treści ustawy.
Prowadzi to do następujących wniosków. Po pierwsze, podmioty objęte pytaniem mogą być uznane za instytucje obowiązane dynamiczne, tzn. pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów związanych z ich funkcjonowaniem. Po drugie, nadinterpretacją wydaje się być uznanie spółdzielni i wspólnot za podmioty zobowiązane do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych w myśl ustawy o rachunkowości. Nie można bowiem zapominać, że inny jest ich cel i funkcjonowanie.
dr Karol Popławski
prawnik