Plac zabaw to nie tylko huśtawki, karuzele czy zjeżdżalnie. To również ogrodzenie, rośliny, nawierzchnia. Z jakich elementów wyposażenia powinien składać się prawidłowo zaprojektowany plac zabaw?
Place zabaw to ważny element osiedlowej przestrzeni. Stanowią miejsce zabawy dla najmłodszych mieszkańców. Nierzadko ze względu na niewłaściwy dobór urządzeń są zbyt monotonne i szybko nudzą się dzieciom. Nie pobudzają ich wyobraźni oraz nie stanowią dla nich wyzwania fizycznego. Analizy funkcjonowania placów zabaw wykazują liczne błędy w projektowaniu, rozmieszczeniu urządzeń oraz ich konserwacji. Czym powinna sugerować się wspólnota mieszkaniowa podczas wyboru elementów wyposażenia placu zabaw?
Lokalizacja
Przed przystąpieniem do właściwych prac związanych z instalacją placu zabaw w pierwszej kolejności należy określić miejsce, w którym zostanie on usytuowany. Analizując lokalizację, warto wziąć pod uwagę kilka czynników, m.in.: wielkość placu, nasłonecznienie, odległość od ciągów komunikacji samochodowej, infrastruktury technicznej osiedla (linie wysokiego napięcia, rozdzielnie) oraz odległość od budynków.
Wielkość placu zabaw uzależniona jest od kilku czynników m.in. od zagęszczenia ludności osiedla, wieku dzieci oraz wolnej przestrzeni. Polskie prawo nie precyzuje, jaką powierzchnię powinno zajmować miejsce zabaw. W literaturze można spotkać się z różnymi proporcjami, np. 2 mkw. placu zabaw na jednego mieszkańca osiedla, 3 mkw. dla dziecka w wieku 3-6 lat, aż do 14 mkw. dla dziecka w wieku 11–14 lat. Proporcje te mogą stanowić sugestię podczas projektowania powierzchni placu, ale ze względu na wielkość osiedla wspólnota powinna sama oszacować jego wielkość.
Zgodnie z rozdz. 8 § 40 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2019 r. poz. 1065, dalej: rozporządzenie) nasłonecznienie placu zabaw dla dzieci powinno wynosić co najmniej 4 godziny, liczone w dniach równonocy (21 marca i 21 września) w godzinach 10–16. W zabudowie śródmiejskiej dopuszcza się nasłonecznienie nie krótsze niż 2 godziny.
Odległość placów zabaw dla dzieci od linii rozgraniczających ulicę, od okien pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz od miejsc gromadzenia odpadów powinna wynosić co najmniej 10 m (rozdz. 8 § 40 pkt 2 rozporządzenia). Planując miejsce usytuowania placu zabaw, warto również wziąć pod uwagę fakt, że część rodziców będzie chciała doglądać bawiących się pociech z okna mieszkania. Stąd warto wybrać lokalizację, która to umożliwi.
Ogrodzenie
Istotnym elementem przestrzeni placu zabaw jest jego ogrodzenie. Powinno ono wyznaczać granicę, w której dzieci mogą się swobodnie bawić. Ogrodzenie jest niezbędnym elementem ochrony. Utrudnia wstęp obcym oraz ogranicza niepowołaną obecność zwierząt. Dodatkowo osłania osoby bawiące się przed ruchem rowerowym czy samochodowym.
Bardzo ważne jest, żeby ogrodzenie nie przywoływało negatywnych skojarzeń związanych np. z klatką. Nie powinno też tworzyć bariery wizualnej kryjącej za sobą różnorakie odgłosy i hałasy, ponieważ może to straszyć dzieci lub powodować ich ciekawość i odciągać je od zabawy.
Jasne wytyczenie granic placu zabaw stwarza poczucie bezpieczeństwa. Ogrodzenia nie należy utożsamiać tylko i wyłącznie z siatką lub z drewnianym płotem. Rozróżnia się różne typy ogrodzeń: roślinne (żywopłoty, swobodne nasadzenia), ziemne (obniżenia terenu, sztucznie stworzone wały), kamienne (kamienne murki, bloczki skalne).
Projektując wejście na plac zabaw, wspólnota powinna mieć na uwadze względy bezpieczeństwa. Dzieci, wchodząc lub wychodząc z placu, zazwyczaj myślą o zabawie i nie zwracają uwagi na to, co je otacza np. ruch pieszych lub rowerzystów. Ciekawym rozwiązaniem może okazać się „labiryntowe” wyjście z placu, które umożliwi wyhamowanie osób bawiących się.
Bramki wejściowe powinny otwierać się na zewnątrz (czyli wchodząc na plac, dziecko powinno pociągnąć za klamkę i pchnąć bramkę, aby plac opuścić). Taka zasada wynika nie tylko z przepisów przeciwpożarowych (uciekając, łatwiej jest bowiem pchnąć furtkę), ale także z uwagi na fakt, że zwierzętom trudniej jest w ten sposób wejść na teren.
Nawierzchnia
Nawierzchnia placu zabaw musi przede wszystkim być bezpieczna dla jego użytkowników. Element ten jest szczególnie istotny, ponieważ głównym powodem urazów dzieci są upadki na twardą nawierzchnię. Obecnie największym powodzeniem cieszą się powierzchnie sztuczne pochodzenia syntetycznego. Ich bogata kolorystyka przyciąga uwagę najmłodszych użytkowników i jest dla nich bezpieczna. Nie jest to jednak jedyne tworzywo, z którego może skorzystać wspólnota.
Ciekawym rozwiązaniem może być nawierzchnia sypka np. żwir, piasek, kora. Żwir jest ekologicznym materiałem zapewniającym bezpieczeństwo oraz wpływającym na kreatywność najmłodszych użytkowników.
Wspólnota zawsze może zdecydować się na posianie trawy. Musi jednak liczyć się z tym, że wymaga ona dużej pielęgnacji. W skutek jej intensywnego użytkowania może odsłaniać się grunt, na którym w okresach mokrych może zbierać się woda.
Rośliny
Rośliny, pomimo wielu zalet, nie są często wykorzystywane do aranżacji placów zabaw. Wspólnoty, zamawiając elementy wyposażenia, zapominają, że kwiaty czy krzewy wnoszą nie tylko wartość estetyczną, ale również edukacyjną, ekologiczną i zdrowotną.
Jeżeli wspólnota zdecyduje się zainwestować w roślinność, powinna pamiętać, że główną i najważniejszą zasadą doboru roślin przeznaczonych na place zabaw jest unikanie gatunków trujących lub takich, które posiadają niebezpieczne elementy np. ciernie czy kolce.
W kontekście roślinności powraca kwestia trawnika. Nie musi on stanowić podłoża dla całego placu zabaw, ale warto wygospodarować trochę dla niego miejsca, ponieważ to na nim dzieci mogą pograć w piłkę lub bezpiecznie się poganiać.
Wspólnota może wziąć pod uwagę posadzenie drzew w okolicy placu zabaw. Zapewni w ten sposób strefę zacienienia oraz podniesie walory wizualne przestrzeni. Decydując się na takie rozwiązanie, warto wybrać odmiany, który charakteryzują się niższym i wolniejszym wzrostem oraz walorami estetycznymi np. posiadają barwne liście.
Dobrym rozwiązaniem jest wykorzystanie krzewów. Mogą one nadać przestrzeni tajemniczości, jednocześnie (jak zostało wcześniej wspomniane) mogą stanowić naturalną granicę placu. Świetnie sprawdzają się w kameralnych przestrzeniach, w których trudno jest posadzić inne rośliny.
Ukształtowanie terenu
Prostym i jednocześnie skutecznym sposobem podniesienia atrakcyjności placu zabaw jest wykorzystanie ukształtowania terenu. Może przybierać ono różne formy. Pagórki, wgłębienia, fosy uatrakcyjniają przestrzeń placu zabaw, oferując liczne kryjówki.
Mała architektura
Najważniejszą częścią każdego placu zabaw są jego urządzenia, czyli tzw. mała architektura. Jeżeli wyposażenie jest mało atrakcyjne, dzieci nie chcą spędzać na nim czasu. Ich różnorodność, ciekawy sposób rozmieszczenia czy niespotykane kolory wpływają na zainteresowanie najmłodszych. Wielu producentów rozumie potrzeby najmłodszych i w swojej ofercie posiada fantazyjne i kolorowe wyposażenie. Występuje ono w różnych kombinacjach i zestawach:
- zestawy wspinaczkowo-zabawowe – przeznaczone dla dzieci w różnym wieku, gotowe układy połączonych elementów np. mostki, przejścia tunele, zjeżdżalnie,
- urządzenia wolnostojące – pojedyncze, niezależne od siebie elementy np. domki, lokomotywy, wagoniki, karuzele, huśtawki,
- zestawy sportowo-rekreacyjne, liniarnie, podwieszane ścieżki, trampoliny, ścieżki zdrowia.
Warto zastanowić się również nad wyposażeniem wykonanym z materiałów naturalnych. Są one rzadziej spotykane, ponieważ wymagają większego nakładu na utrzymanie i pielęgnację. Ich zaletą jest rozwijanie kreatywności wśród dzieci oraz wzmacnianie bliskiego kontaktu z przyrodą.
Wybierając urządzenia na plac zabaw, warto wziąć pod uwagę fakt, że dzieci rosną. Za dziesięć lat potrzeby użytkowników będą inne. Wspólnota powinna zdecydować, jakie urządzenia zainstalować, biorąc pod uwagę potrzeby starszych i młodszych dzieci.
Atrakcyjność i bezpieczeństwo
Atrakcyjność urządzeń inaczej oceniania jest przez dzieci, a inaczej przez dorosłych. W oczach dziecka atrakcyjne urządzenie to takie, które zapewnia możliwość chowania się, dokonywania przekształceń, gier i zabaw tematycznych oraz różnorodność form aktywności fizycznej.
Nadrzędną zasadą, jaką powinna kierować się wspólnota projektująca wyposażenie placu zabaw, jest bezpieczeństwo jej użytkowników. Dlatego wszystkie urządzenia powinny posiadać certyfikaty, badania, a także dokumenty potwierdzające zgodność sprzętu z normami. W późniejszym czasie wspólnota powinna również regularnie przeprowadzać kontrole oraz zabiegi konserwacyjne urządzeń.
Do najważniejszych błędów zagrażających bezpieczeństwu użytkowników należą również: nieprawidłowy wybór nawierzchni, niewłaściwe mocowanie i rozmieszczenie urządzeń, brak systematycznych przeglądów i konserwacji, brak ogrodzenia.
Dorośli na placu zabaw
Mimowolnym użytkownikiem placu zabaw są zazwyczaj rodzice pilnujący swoich pociech. Stąd warto zadbać również o nich. Ciekawym rozwiązaniem może okazać się umieszczenie w wydzielonej strefie kilku urządzeń z tzw. siłowni plenerowej. Opiekun w tym samym czasie mógłby doglądać dziecka i wykonywać ćwiczenia.
Jeżeli wspólnota nie dysponuje tak dużym miejscem, aby połączyć siłownię plenerową z placem zabaw, powinna zadbać chociaż o ławeczki i stoliki dla starszych. Wydaje się to logicznym rozwiązaniem, ponieważ dorośli pilnujący swoich dzieci na świeżym powietrzu mogliby np. pracować lub czytać książkę. Dziecko, które nie byłoby zainteresowane urządzeniami, mogłoby porysować lub pobawić się zabawkami na stole.
Zarządcę uczestniczącego w budowie placu zabaw czeka wiele wyzwań. Nie tylko związanych z pracami projektowymi i uwzględnieniem wszystkich niezbędnych elementów wyposażenia, ale również w kwestiach formalno-prawnych. Na szczęście na rynku dostępnych jest wiele wyspecjalizowanych podmiotów, które pomogą przejść przez ten proces.
Mateusz Górski