W wielu budynkach mieszkalnych zainstalowane są dźwigi, które były wykonane według dawnych wymagań technicznych. Jedną z możliwości zwiększenia poziomu bezpieczeństwa i zmniejszenia poboru energii jest instalacja nowego dźwigu w istniejącym już szybie. Do zagadnienia można podejść co najmniej na kilka sposobów. Jeden z nich zakłada przeprowadzenie ekspertyzy opierającej się m.in. wywiadzie środowiskowym, przeglądzie dokumentacji i ocenie pod względem możliwości dostosowania wind do użytkowania przez osoby niepełnosprawne.
Jak zostało już wspomniane do wyboru instalacji dźwigowej można podejść w dwojaki sposób. Pierwszy sposób to uznanie ceny za jedyne kryterium wyboru nowego dźwigu, co sprawia, że zagadnienie jest bardzo łatwe. Taka instalacja dźwigowa nie spełni jednak wymagań pasażerów oraz nie zapewni niskich kosztów eksploatacji i długiego okresu żywotności urządzenia.
Drugi sposób to wykonanie ekspertyzy określającej, jakie wymagania ma spełnić nowy dźwig, który ma być zainstalowany w istniejącym budynku. Przeprowadzenie ekspertyzy należy podzielić na kilka części.
Wywiad środowiskowy i przegląd dokumentacji
Pierwszą część ekspertyzy należy rozpocząć od wywiadu środowiskowego i przeglądu dokumentacji dźwigu i budynku. Przegląd ten ma na celu określenie warunków, na podstawie których istniejący dźwig został zaprojektowany i zainstalowany, ustalenie, czy został zmodernizowany, a jeżeli tak, to w jakim zakresie i według jakich warunków odniesienia. Dla właściwego wykonania ekspertyzy niezbędne jest uzyskanie informacji na temat warunków otoczenia, w jakich dźwig pracuje, oraz informacji, czy dotyczą go inne przepisy (np. czy objęty jest ochroną konserwatora zabytków). Informacje te mogą mieć wpływ na sugerowane eksploatującemu rozwiązania.
W trakcie analizowania wyników przeprowadzonej wizji lokalnej należy rozważyć możliwość zastosowania najwyższych warunków, które są możliwe do spełnienia. Najlepiej opisać taką sytuację na przykładzie wymaganych wymiarów nadszybia. Po wprowadzeniu normy PN-EN 81-20:2014 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Dźwigi przeznaczone do transportu osób i towarów – Część 20: Dźwigi osobowe i dźwigi towarowo-osobowe” dodano nowe wymagania dotyczące minimalnych odległości, które do tej pory nie były wyspecyfikowane, oraz doprecyzowano wymiary przestrzeni bezpieczeństwa. W tej sytuacji istotne jest wskazanie tylko niezbędnych zmian dostosowujących dźwig do obecnego poziomu bezpieczeństwa. Zgodnie z definicją modernizacji każde powiększenie stopnia bezpieczeństwa (zniwelowanie istniejącego ryzyka) jest pożądane.
Wynikiem pierwszej części ekspertyzy jest raport, w którym uwidocznione są wszystkie istniejące rodzaje ryzyka wraz z poziomem istotności, które należy uwzględniać, ustalając wymagania dla nowego dźwigu.
Dostosowanie do osób niepełnosprawnych
Zakres drugiej części ekspertyzy polega na ocenie dźwigu pod względem możliwości dostosowania do użytkowania przez osoby niepełnosprawne. Podczas opracowania tej części optymalnym dokumentem normatywnym, zamiast normy PN-EN 81-70:2005 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Szczególne zastosowania dźwigów osobowych i towarowych – Część 70: Dostępność dźwigów dla osób, w tym osób niepełnosprawnych”, będzie norma PN-EN 81-82:2013 „Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów – Dźwigi użytkowane – Część 82: Zasady poprawy dostępności dźwigów użytkowanych dla osób, w tym osób niepełnosprawnych”.
Dzięki tej specyfikacji technicznej możliwe będzie poszerzenie docelowej grupy użytkowników dźwigu. Wykonanie ekspertyzy istniejących dźwigów umożliwia oszacowanie, które elementy dźwigu należy zmienić, by dostosować go do bezpiecznej eksploatacji lub zwiększyć komfort jego eksploatacji przez osoby niepełnosprawne. W przypadku wykonania ekspertyzy na projekcie dźwigu wnioski umożliwiają podjęcie kroków na wczesnym etapie, aby dostosować projekt do własnych wymagań. Zmiany wprowadzane po zamówieniu urządzenia lub już po podpisaniu umowy mogą spowodować wzrost kosztów inwestycji, jednak mogą się okazać niezbędne dla zapewnienia możliwości korzystania z dźwigu.
Podobny efekt umożliwi ekspertyza wykonana na etapie przygotowań do określenia właściwych parametrów. W celu realizacji takiej ekspertyzy konieczne jest przeprowadzenie weryfikacji konstrukcji dźwigu celem określenia niespełnionych wymagań normy PN-EN 81-70:2005, przywołanych w normie PN-EN 81-82:2013.
Kolejnym etapem jest określenie możliwych do wystąpienia rodzajów niepełnosprawności u potencjalnych przyszłych lub obecnych użytkowników dźwigu. Nie jest wymagane dostosowanie się do wykazu znajdującego się w paragrafie 32 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2003r. Nnr 139 poz. 1328 ze zm.), lecz wskazanie (przyporządkowanie) rodzajów niepełnosprawności z listy poniżej.
- Upośledzenie narządu ruchu. Do poruszania konieczne jest używanie wózka, balkonika/chodzika.
- Upośledzenie narządu ruchu. Do poruszania konieczne jest używanie laski lub kul.
- Upośledzenie lub zaburzenia równowagi lub prędkości poruszania się.
- Upośledzenie sprawności manualnej.
- Upośledzenie narządu wzroku.
- Upośledzenie narządu słuchu.
- Upośledzenie narządu mowy.
- Trudność w przyswajaniu informacji.
Po przyporządkowaniu konieczne jest, zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 81-82:2013, opisanie istotności zmian proponowanych do wprowadzenia w dźwigu (projekcie dźwigu) według kategorii:
- poprawa komfortu eksploatacji dźwigu,
- zwiększenie łatwości obsługi dźwigu,
- istotna zmiana ułatwiająca obsługę dźwigu,
- niezbędna zmiana do umożliwienia korzystania z dźwigu.
Tak przeprowadzona ekspertyza umożliwia zaproponowanie rozwiązań spełniających wymagania określone w PN-EN 81-70:2005, uwzględniając dodatkowo stopień istotności w określonych przez klienta rodzajach niepełnosprawności. W przypadku określenia większej liczby rodzajów niepełnosprawności zawsze decydującym stopniem istotności będzie najwyższy.
Określenie stopnia istotności
Określenie stopnia istotności można przedstawić na następującym przykładzie. We wstępnej analizie określono, że z dźwigu potencjalnie będą korzystać osoby na wózkach inwalidzkich i z określonym upośledzeniem narządu wzroku. Przeprowadzona ekspertyza na istniejącym dźwigu wykazała, że szerokość otwarcia drzwi w świetle jest mniejsza niż minimalna wymagana (900 mm) oraz brakuje poręczy w kabinie dźwigu.
| Lp. | Wymaganie do wprowadzenia | A. Do poruszania konieczne jest używanie wózka, balkonika/chodzika | B. Do poruszania konieczne jest używanie laski lub kul | C. Upośledzenie lub zaburzenia równowagi lub prędkości poruszania się | D. Upośledzenie sprawności manualnej | E. Upośledzenie narządu wzroku | F. Upośledzenie narządu słuchu | G. Upośledzenie narządu mowy | H. Upośledzenie umysłowe. Trudność w uczeniu się |
| 1. | Minimalna szerokość otwarcia drzwi w świetle 800 mm | 4 | 3 | 3 | 2 | 3 | 1 | 1 | 1 |
| 2. | Poręcz na co najmniej jednej ścianie kabiny | 1 | 4 | 4 | 2 | 2 | 1 | 1 | 1 |
Wynik ekspertyzy dla pierwszej sytuacji, czyli szerokości otwarcia drzwi, wskazuje, że w przypadku niedostosowania dźwigu w tym zakresie osoby na wózkach inwalidzkich nie będą mogły z niego korzystać. Natomiast dla osób z upośledzeniem narządu wzroku rozwiązanie tego problemu będzie stanowiło istotną zmianę ułatwiającą eksploatowanie dźwigu. Rozwiązanie drugiej z rozpatrywanych niezgodności, czyli braku poręczy w kabinie, podniesie komfort eksploatacji w przypadku osób poruszających się na wózkach, natomiast osobom z upośledzeniem narządu wzroku zauważalnie ułatwi obsługę dźwigu.
Podsumowanie drugiej część ekspertyzy umożliwia sprecyzowanie wymagań dotyczących danych rodzajów niepełnosprawności osób, które będą użytkowały dźwig, oraz usunięcia czynników uniemożliwiających korzystanie z dźwigu oraz ograniczenie kosztów przy ewentualnej inwestycji. W przypadku trudności w oszacowaniu rodzajów niepełnosprawności, które mogą wystąpić u osób korzystających z ocenianego dźwigu, wynik ekspertyzy wskaże istotne odstępstwa od wymagań normy PN-EN 81-70:2005.
Analiza efektywności energetycznej
Zakres trzeciej części ekspertyzy polegać będzie na analizie efektywności energetycznej nowego dźwigu. Jak istotny jest to temat, można się przekonać dzięki zmianom wprowadzanym w polskim prawie. Obwieszczenie ministra energii z 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej (M.P. 2016 poz. 1184) wskazuje, że efektywność energetyczna budynków nie ogranicza się już tylko do termomodernizacji i wymiany źródeł ciepła. Efektywność energetyczną budynków poprawiają „przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej w zakresie przebudowy lub remontu budynku wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi, w tym przedsięwzięcia termomodernizacyjne i remontowe w rozumieniu ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów. (…) modernizacja lub wymiana dźwigów wraz z ich napędami i oświetleniem”.
Zakres czwartej części ekspertyzy powinien polegać na analizie rozwiązań konstrukcyjnych, które powinny być zastosowane w przyszłym dźwigu.
Robert Fabiański
główny specjalista koordynacji inspekcji
wydział urządzeń transportu bliskiego
departament techniki
Urząd Dozoru Technicznego
Artykuł został opublikowany w 2021 r. w październikowym wydaniu „Wspólnoty Mieszkaniowej”