Umowa zlecenie to bardzo popularny rodzaj umowy stosowany w codziennych stosunkach gospodarczych, w tym również u zarządców nieruchomości. Pozostaje ona jednym z najpopularniejszych typów umów. Swoją popularność zawdzięcza przede wszystkim temu, że wiele podmiotów wybiera ją jako formę zlecania wykonania zadań np. usług podwykonawczych. Warto przeanalizować, kiedy i na jakich zasadach można ją wypowiedzieć.
Kodeks cywilny stanowi, że przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (art. 734 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610, dalej: kc). Oznacza to, że jest ona umową nazwaną, stypizowaną w Kodeksie cywilnym. Warto podkreślić, że zlecenie należy do umów o świadczenie usług i jest uznawana za umowę starannego działania (w odróżnieniu od umowy o dzieło, która zalicza się do umów rezultatu). W konsekwencji osoba, która zdecydowała się na zawarcie umowy zlecenia, powinna posiadać adekwatne kwalifikacje pozwalające jej na prawidłowe wywiązanie się z obowiązków, które na siebie przyjęła, zawierając umowę. Nie da się zatem ukryć, że bardzo ważną cechą tej umowy jest wzajemne zaufanie zawierających ją stron. Przepisy nie wprowadzają wymogu zachowania szczególnej formy dla tego typu umowy. Zasada ta pozostaje aktualna bez względu na przedmiot zlecanej czynności. Ten typ umowy pozostawia więc stronom dużą dowolność i elastyczność w zakresie jej formy. Nie ma również kodeksowych ograniczeń co do tego, kto może być stroną umowy. Sprowadza się to do tego, że stronami umowy mogą być dowolne podmioty prawa cywilnego – zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne.
Wypowiedzenie
Zgodnie z artykułem 746 § 1 kc dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia. W razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę. Jeśli więc dający zlecenie chce skorzystać ze swojego uprawnienia do wypowiedzenia umowy, to musi liczyć się z obowiązkami, które na nim ciążą lub mogą ciążyć. Mianowicie jest zobowiązany do zwrotu wydatków osobie lub podmiotowi przyjmującemu zlecenie, które ten poniósł w związku z należytym wykonaniem zlecenia. Jeśli zlecenie jest odpłatne, to dający zlecenie ma również obowiązek naprawienia szkody w sytuacji, gdyby wypowiedzenie umowy nastąpiło bez ważnego powodu. Tak zatem zaistnienie ważnego powodu jest istotne z punktu widzenia hipotetycznego odszkodowania należnego przyjmującemu zlecenie. Taką szkodą może być np. utracone wynagrodzenie lub część wynagrodzenia za niewykonane zlecenie.
Jeżeli zaś chodzi o drugą stronę umowy, czyli przyjmującego zlecenie, to ten sam art. 746 § 2 kc stanowi, że przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę.
Przepis ten oznacza, że dopuszczalne jest wypowiedzenie zlecenia w każdej chwili i to ze skutkiem natychmiastowym. Nie ma tu znaczenia, czy umowa była zawarta na czas oznaczony, czy nieoznaczony, ważne są jednak warunki umowy, okoliczności towarzyszące i przyczyny takiego wypowiedzenia. W sytuacji, gdy taka umowa jest odpłatna i została wypowiedziana bez ważnego powodu, to jako przyjmujący zlecenie jesteśmy zobowiązani zwrócić koszty, które poniósł dający zlecenie w kontekście wykonania zlecenia w inny sposób.
Jednostronne rozwiązanie umowy
Strony oczywiście mogą zmienić zasady dotyczące jednostronnego rozwiązania umowy zlecenia, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie mogą się zrzec możliwości do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. Taką regulację zawiera bowiem art. 746 § 3 kc. Ogólnie, z zastrzeżeniem wyjątków, przepisy dotyczące umowy zlecenia zostawiają dużą elastyczność stronom w kwestii rozwiązania umowy praktycznie w trybie natychmiastowym, np. w przypadku gdy jedna ze stron utraci zaufanie do drugiej strony lub też zaistnieją inne ważne powody. Umowa zawarta między stronami może więc zawierać zasady jej wypowiedzenia, ale co ważne artykuł 746 § 3 kc nie może być zmieniony w drodze umowy, ponieważ wszelkie postanowienia umowne zmieniające opisaną tam regułę będą uznane za nieważne. Przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący i nie podlega modyfikacji w drodze umowy. Po prostu jeśli dodamy w naszej umowie zlecenia wyłączenie możliwości zrzeczenia się przez stronę z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów, to taki punkt umowy będzie nieważny.
Podkreślić należy, że nie ma zamkniętego katalogu przyczyn uznawanych za ważne powody. Zgodnie z orzecznictwem oraz stanowiskiem prezentowanym w doktrynie prawa ważnym powodem mogą być np. zamiany stosunków społecznych i gospodarczych, zmiany regulacji prawnych, czyli zjawiska o charakterze powszechnym, jak i okoliczności związane z indywidualną sytuacją stron (zmiana sytuacji życiowej czy ekonomicznej strony, nieporozumienia pomiędzy dającym a przyjmującym zlecenie). Przede wszystkim ważnym powodem wypowiedzenia zlecenia przez dającego zlecenie jest nieudzielenie mu przez przyjmującego zlecenie potrzebnej wiadomości o przebiegu sprawy oraz uzasadniona utrata zaufania w uczciwość, staranność czy umiejętności przyjmującego zlecenie. Natomiast dla przyjmującego zlecenie np. nieudzielenie mu przez dającego zlecenie potrzebnej zaliczki, nieudzielenie lub odwołanie pełnomocnictwa, udzielenie wskazówek istotnie zmieniających na niekorzyść przyjmującego zlecenie sposób wykonania czynności. Dodajmy, że ważny powód do wypowiedzenia musi istnieć w chwili składania oświadczenia o wypowiedzeniu.
Podsumowanie
Oczywiście możemy wskazać w umowie sytuacje, które będą uprawniały nas do wypowiedzenia umowy zlecenia. Wówczas podczas wypowiadania umowy konieczne będzie wskazanie konkretnej przyczyny wypowiedzenia, która oczywiście będzie mieściła się w spisanym przez nas katalogu przyczyn. Dodatkowo jeśli w naszej umowie wskażemy dopuszczalną formę złożenia wypowiedzenia, to aby zachować jego skuteczność, musimy dochować przewidzianej umową formy. Jak widać, wypowiedzenie umowy zlecenia jest dopuszczalne, niemniej jednak każdorazowo wskazane jest zapoznanie się z treścią umowy i zachowanie niezbędnej ostrożności, która pozwoli uniknąć nam negatywnych konsekwencji podjętych działań. Najlepiej oczywiście analizować również pod tym kątem każdą umowę już na etapie jej zawierania, aby mieć świadomość przysługujących uprawnień lub istniejących ograniczeń.
Mariusz Andrzejewski
radca prawny